Leren door ontmoeten

Beide projectgroepen werden verzocht ideeën in te brengen om de ontmoetingen en samenwerking concreet in te vullen. Vanwege het streven naar eigenaarschap (impliciet doel) waren de werkgroepen autonoom in de uitwerking van hun plannen zolang ze maar aan het bereiken van de overkoepelende projectdoelstellingen bijdroegen. Daarbij moet ook opgemerkt worden dat er wel een inhoudelijke link moest zijn naar technologie in relatie programmeren & coderen (vanwege het Bèta perspectief, de samenwerking met het P&C-project en de themalijn digitale middelen). Door de stuurgroep werd op afstand gemonitord welke successen er werden bereikt en welke knelpunten er ontstonden.

De projectgroepen konden desgewenst een verzoek doen op ondersteuning door de extern adviseur. De extern adviseur had onder meer de rol om vraag gestuurd te helpen met structureren en onderbouwen van de ideeën en plannen. In ieder geval werd in de planning voorzien dat de externe adviseur op een viertal momenten bij het geplande gezamenlijke overleg van de projectgroepen Oost en West aanwezig zou zijn om gevraagd en ongevraagd te adviseren.

 

Gaande de rit werd duidelijk dat er naast de structurele overlegmomenten nog meer behoefte was om tussentijds projectgroep overleg te hebben om de plannen vorm te geven. De extern adviseur kreeg daarin een uitgebreidere rol dan aanvankelijk voorzien. In verschillende rollen (didactisch expert, coach, professionaliseerder) heeft de extern adviseur de projectgroepen ondersteund.

 

Tijdens het eerste projectjaar[1] vanaf het moment van goedkeuring werden door beide projectgroepen meteen al concrete samenwerkingsactiviteiten ondernomen die aansloten bij reeds aanwezige ideeën.

 

In projectgroep West werd met elkaar overlegd over uitgangspunten van samenwerking, de gewenste didactiek, concrete activiteiten en over de opzet van de samenwerking.

Een concreet kennismakingsmoment tussen vo en po, waar ook leerlingen bij betrokken waren, was gericht op het uitvoeren van een bestaand project “het zweefvliegtuig”. Door deze samenwerking zijn er bij de docenten wederzijds inzichten ontwikkeld over elkaars onderwijs. Er werd duidelijk verwoord dat de succeservaring vooral afhangt van de mogelijkheden tot concreet uitvoeren van de ontmoetingen en de mogelijkheid om met elkaar hierover voldoende in dialoog te kunnen gaan. Het project zweefvliegtuig leidde wel tot ontmoeting en bleek een uitdagende activiteit maar miste nog het didactische uitgangspunt van onderzoeken en ontwerpen evenals de component ICT. De bedoeling van het zweefvliegtuig project was leerlingen via een gastles enerzijds op instructieve wijze informatie te bieden over dit onderwerp en anderzijds zelf een model te laten bouwen waar leerlingen van po en vo samen aan werken. De gastles is met enkele leerlingen van de Dynamiek en JF Kennedy uitgevoerd maar door praktische en inhoudelijke knelpunten werd de geplande activiteit zelf een zweefvliegtuig maken nog niet gerealiseerd. Nadeel was dat het organisatorisch niet mogelijk bleek een hele groep po te betrekken. Ook ontmoetingen tussen leerlingen po en vo zelf waren nog niet aan de orde.
Op de JF Kennedy werd naast het zweefvliegtuig project met leerlingen van groep 8 en met ondersteuning van enkele leerlingen van het Bonnefantencollege al een aantal lessen met de Ozobot robot uitgevoerd. Dit aanbod werd niet opgepakt in de Dynamiek omdat hun leerlingen daar wel al mee in aanraking waren gekomen. Het zou dus niet direct een inhoudelijke toevoeging betekenen.

Bovenstaande ervaringen van projectgroep West hebben geleid tot het uitgangspunt dat in principe in het tweede projectjaar gezocht moest worden naar (1) activiteiten waar alle leerlingen van een basisschool groep kunnen mee doen, (2) waar er in beide scholen aandacht is voor een ICT-component vanuit het project, (3) waar de didactiek van onderzoeken en ontwerpen een stevige plek heeft en (4) leerlingen uitwisseling meer aandacht krijgt.

 

Ook in projectgroep Oost werd met elkaar overlegd over uitgangspunten van samenwerking, de gewenste didactiek en over de opzet van concrete samenwerkingsactiviteiten.

In het eerste projectjaar is al concreet uitvoering gegeven aan een eerste techniek samenwerkings­project. Twee docenten van het vmbo Bemelerweg organiseerden voor de leerlingen van beide groepen 8 van de bs.Scharn het zogenoemde “Fiets project”. Concreet kwam het neer op het volgende. De docenten bezochten de school met een fiets van de toekomst. Dit was een ligfiets (door leerlingen vmbo gemaakt), met zonnecellen, accu, aandrijfmotor, een afdak en een windscherm. De leerlingen van groep 8 kregen de gelegenheid vragen te stellen over deze fiets. Vervolgens werd een PowerPoint over de ontwikkeling van de fiets door de jaren heen getoond. Daarna werden de leerlingen uitgenodigd ook zelf nog verbete­ringen te bedenken voor deze fiets van de toekomst. Uit de ideeën werd het maken van een de ruitenwisser voor het windscherm als verbeterpunt gekozen. De leerlingen werden uitgenodigd om met lego een prototype (werkend model) van de ruitenwisser te maken. De projectgroep heeft in het schooljaar 2017-2018 een eerste deel van de pilot uitgevoerd dat heeft geleid tot een opzet en ervaringen die in een “blauwdruk” zijn beschreven.

De projectgroep Oost maakte al tijdens het eerste projectjaar gebruik van de mogelijkheid om de externe adviseur in te zetten. De externe adviseur werd geraadpleegd in de rol van meedenker ten aanzien van de doelstellingen, verwoording van de onderwijskundige discussies, helpen met concrete uitwerking en het professionaliseren (t.a.v. programmeren). In de verschillende overlegmomenten werd door de projectgroep gediscussieerd over de te bereiken doelen, de didactische aanpak, de concretisering en uitvoeringsaspecten. In het stuurgroep overleg van juni 2018 konden de contouren van de nieuwe uitvoering al geschetst worden.

Voornemen was dat het plan in het eerste helft van het projectjaar nog een betere onderbouwing zou krijgen, het bouwen van prototypes met programmeerbare Lego WeDo zou worden toegevoegd waardoor de ICT doelstelling mogelijk wordt. Er zou een inleidende scholing voor leerlingen zijn samen met hun leerkrachten gericht op het begeleiden van het inzetten van Lego WeDo. Verder zou er meer aandacht voor uitwisseling zijn op het niveau van leerlingen vmbo Maastricht en bs. Scharn.

 

In het tweede projectjaar[2] liep het proces van verdere invulling in Oost soepel maar leidde in West tot fundamentele onderwijskundige discussies. In de periode september-november 2018 werd duidelijk dat de twee basisscholen geen overeenstemming vonden om vanuit gemeenschappelijke uitgangspunten en kaders invulling te geven aan samenwerking po-vo. Concreet bleek dat de activiteiten in het kader van het project op de Dynamiek stagneerde. In de JF Kennedy daarentegen vond men nog voldoende kansen om samenwerkings­activiteiten te ondernemen. Dat leidde ertoe dat de stuurgroep gaande het proces (nov/dec. 2018) besloot tot een interventie om het probleem te analyseren en de samenwerking weer vlot te trekken. De externe adviseur, die tot dan toe niet bij projectgroep overleg West uitgenodigd was, werd door de stuurgroep gevraagd om in afzonderlijke sessies met beide basisscholen en het Bonnefantencollege overleg te plegen over de belemmeringen en kansen. Per basisschool werden twee afzonderlijke overlegmomenten georganiseerd (januari 2019). Uit de gesprekken bleek dat de scholen heel verschillende verwachtingen hadden van de invulling van het samenwerkingsproces po-vo. Waar de Dynamiek invulling wilde geven aan samenwerkingsactiviteiten die pasten bij fundamentele gedachten over een nieuwe onderwijsvisie en didactiek wilde de JF Kennedy meer praktisch (“minder filosofisch”) aan de slag met het realiseren van concrete po-vo ­uitwisselingen van leerlingen. Deze school verwachte concrete laagdrempelig en gemakkelijk te organiseren samenwerkings­activiteiten. De Dynamiek daarentegen had behoefte aan meerwaarde van de samenwerking voor haar didactische en inhoudelijke aanpak en signaleerde dat op dit punt hun vanuit het Bonnefantencollege en de JF Kennedy te weinig geboden kon worden. Er bleek ook dat waar de JF Kennedy wel verder was gegaan met samenwerking en voor het hele tweede projectjaar haar plannen concreet had gemaakt de Dynamiek geen invulling meer wilde/kon geven aan de eigen plannen.

 

Terugblikkend op de eerste helft van het tweede projectjaar en vooruitblikkend op de tweede helft werd door de JF Kennedy concreet verder gegaan met voorbereiden en uitvoering geven aan uitwisselings­activiteiten met het vhbo Bonnefantencollege.

Na de aanvankelijke stagnaties in de eerste helft van het tweede projectjaar is ook door de Dynamiek in de tweede helft van het projectjaar samen met vhbo Bonnefantencollege een nieuwe impuls gegeven het maken en uitvoeren van een beter passend samenwerkingsplan.

 

In project West heeft de samenwerking tussen bs. JF Kennedy en vhbo Bonnefanten college concreet geleid tot meerdere activiteiten.
In september 2018 en oktober 2018 hebben ca. 50 leerlingen van het vhbo Bonnefanten college uit twee eerste jaarklassen de beschikking gekregen over Ozobot. Zij hebben op een onderzoekende en opzoekende manier gewerkt aan het achterhalen hoe de Ozobot Evo werkt. De andere eerste jaarsklassen zijn in groepen met Makey Makey materialen aan de slag gegaan. In het kader hiervan zijn extra Ozobot en Makey Makey sets aangeschaft. De leerlingen hebben hierbij gebruik gemaakt van op internet te vinden opdrachten. De docent heeft tijdens de lessen de rol van expert/begeleider genomen en leerlingen ondersteund. Daarnaast hebben een aantal leerlingen hun bezoek aan het bs.JF Kennedy voorbereid om antwoord te krijgen op de vraag. Hoe laat je de leerlingen van het po leren over de Ozobot en Makey Makey. De leerlingen van het VO vonden het uitdagend om naar het PO te gaan en hebben de uitvoering goed voorbereid. Daarbij was af en toe wel wat hulp van de docent nodig. Een deel van de leerlingen van het vhbo Bonnefanten college heeft vervolgens in oktober 2018 een bezoek gebracht aan de groep 8 leerlingen van de JF Kennedy, deze instructies gegeven en uitgelegd hoe de Ozobot werkt. Er wordt aangegeven dat vrijwel alle leerlingen enthousiast waren over het programmeren met de Ozobot en met de taal Ozoblockly. Er bleken geen onoverkoombare problemen met het gebruik van het robotica- en programmeermateriaal. Er werd ook geconstateerd dat de leerlingen van Bonnefanten college enthousiast met de leerlingen van de JF Kennedy aan de slag zijn gegaan. Ze bleken volgens de leerkrachten goed te kunnen samenwerken en van elkaar te leren. De leerlingen van de JF Kennedy hebben volgens de leerkracht van het po hebben meer inzicht gekregen in logisch redeneren en programmeren.
In de periode januari tot carnavalsvakantie is de hele groep 8 van de JF Kennedy naar het Bonnefantencollege gegaan. Hier hebben de leerlingen geleerd met Makey Makey te werken en deze te programmeren. Ook hier waren dezelfde ervaringen; enthousiaste leerlingen, veel uitwisseling tussen de scholieren en leerlingen. In deze periode hebben ook leerlingen van de Kennedy school uitgewisseld met hun eigen parallelklassen waardoor uiteindelijk bijna 70 leerlingen zijn bereikt.
Het plan was nog een ronde te doen met Lego Mindstorms. Weer kennismaking op vhbo en uitwisseling met po. Door de drukte in het onderwijsprogramma is dat niet meer haalbaar gebleken. Wel is er wederzijds de intentie uitgesproken om het komend jaar verder te gaan. Belangrijk te vermelden is dat het beschikken over concrete beschikbare plannings­mogelijkheden een belangrijke factor voor een succesvolle ontmoeting en uitwisseling is.

 

Terugblikkend op de eerste helft van het tweede projectjaar en vooruitblikkend op de tweede helft is het uitwisselingsproces van de Dynamiek minder soepel verlopen. Als resultaat van het gesprek in januari is alsnog voor de tweede helft van het tweede projectjaar een beter bij de opvattingen van de school passende samenwerkingsactiviteit opgezet.

 

Voortbouwend op het bezoek van brugklasleerlingen aan de bs.Dynamiek bleek dat het aanbod van het vhbo Bonnefanten college richting programmeren geen toegevoegde waarde had omdat dit topic op de aangeboden punten via het CNAL (Creatief, Nieuwsgierig, Actief, Leren) concept reeds in de meeste groepen geïmplementeerd was. Aan de andere kant had het Bonnefantencollege nog een aantal projectideeën die een concrete invulling en bijdrage konden geven aan het CNAL thema “De wereld van energie en recycling”. Daarvoor is een plan uitgewerkt om leerlingen van po en vo als koppels te laten onderzoekend te laten samenwerken op de locatie Bonnefantencollege, rondom energie, het opwekken van duurzame energie, het meten van stroom, het gebruiken van ICT (Excel) om kwalitatieve en kwantitatieve data in tabellen en grafieken weer te geven, te vergelijken en conclusies te trekken.
Er zijn twee bijeenkomsten gepland waarin tijdens de eerste bijeenkomst de helft van een klas met duo’s groep 8/ brugklas werkten aan een opdracht constructie windmolens en zonne-energie. In de andere helft werkten duo’s groep 8 / brugklas aan een opdracht: waarbij uitleg was over serie – parallelschakeling, werking van zonnepanelen, kwantitatieve metingen doen en deze uitzetten in een grafiek/tabel, met uitwerkingen in Excell. In de tweede bijeenkomst gingen leerlingen in duo’s buiten kwalitatieve metingen uitvoeren (zon/schaduw/halfschaduw/geen licht). Deze gegevens wilde men ook omzetten in een grafiek/tabel in Excel om vervolgens grafieken/tabellen van kwantitatieve en kwalitatieve metingen te vergelijken.

Hoewel dit plan inhoudelijk zowel door bs. Dynamiek als ook vhbo Bonnefanten­college in zijn opzet gewaardeerd werd, bleek de uitvoering hier en daar last te hebben van organisatorische knelpunten, waardoor niet alle geplande aspecten en doelen gerealiseerd werden.

 

Terugblikkend op het tweede projectjaar van de projectgroep Oost zien we een projectgroep die een interessante uitwerking heeft gegeven aan “Leren door Ontmoeten” en meerdere ontmoetingen tot stand heeft gebracht.

 

De context van het leren door ontmoeting bouwt voort op de opzet van de uitvoering in het eerste projectjaar en ziet er na uitvoering als volgt uit. Leerlingen van het basisonderwijs groep 8 worden uitgenodigd om: 1) een ontwerpprobleem op te lossen omtrent de fiets van de toekomst, 2) het ontwerp aan de hand van nieuwe inzichten over de relatie tussen techniek en ICT (toepassingen van sensoren en actuatoren) te verbeteren, 3) aanvullende kennis te verwerven via een bezoek aan VMBO waar TL2 leerlingen hun werk en kennis presenteren aan po leerlingen, 4) de po leerlingen presenteren hun eindproduct (prototype van een ruitenwisser) aan een deskundige jury (de project experts). Het project Oost wil naast de “ontmoeting” in de breedste zin geformuleerd de link tussen onderzoekend en ontwerpend leren en P&C verkennen maar dan wel gepositioneerd in een realistische didactische context.  Om leerlingen te laten nadenken over een oplossing voor een authentiek probleem rondom de “Fiets van de toekomst” wordt uitgegaan van verwondering en een betekenisvolle context. Er wordt een probleem/behoefte vastgesteld en een ontwerp bedacht.

In de periode september 2018 - december 2018 is in een drietal overlegmomenten, tussen leerkrachten van bs. Scharn, docenten vmbo Maastricht en de externe adviseur, het projectplan conform de eerder beschreven evaluatie bijgesteld. De benodigde materialen (ruim 20 Lego WeDo sets) zijn aangeschaft en uitgeprobeerd. Een van de leerkrachten is tijdelijk vervangen door een andere collega vanwege zwangerschaps­verlof. Het project is voor beide groepen 8 van bs. Scharn gerealiseerd.

 

Medio Februari 2019 is op bs. Scharn in groep 8 de eerste bijeenkomst de introductie van de “fiets van de toekomst” uitgevoerd. Introductie en de opzet van deze eerste les was grotendeels conform de opzet en uitvoering uit het eerste projectjaar. De uitkomst was dat leerlingen een ruitenwisser als verbetering wilden ontwerpen. Tijdens deze bijeenkomst hebben, door de leerkracht samengestelde, duo’s een Lego WeDo doos gekregen met de opdracht deze uit te pakken en al te verkennen wat je er zoal mee kunt (bouwen). Ook is de opdracht meegegeven om al eens na te denken over het schetsen van een te bouwen ruitenwisser. Vanuit vmbo zouden twee docenten de introductie les verzorgen. Wegens langdurige ziekte van de collega heeft de andere docent van het vmbo Maastricht de uitvoering alleen voor zijn rekening genomen.

Eind Maart is de tweede bijeenkomst verzorgd waarin de leerlingen in groepjes van twee de beschikking kregen over een kant en klaar van Lego WeDo gebouwd verrijdbaar model met sensor en motor. In een half uur leerden (professionalisering) steeds vijf groepjes van twee leerlingen de belangrijkste principes van het programmeren van een Lego WeDo model dat gebruik maakt van sensoren. Tijdens deze kennismaking werden leerlingen op het spoor gezet hoe een sensor gebruikt kan worden om een actie te laten gebeuren; bijvoorbeeld het bedienen van de ruitenwissers. Leerlingen bleken snel de basisprincipes op te pakken. Echter het zelf toepassen in een nieuwe situatie bleek moeilijker. Hiervoor was de begeleiding en professionalisering van door de eigen leerkracht bedacht. Het idee om de leerkrachten samen met de leerlingen meteen mee te scholen in gebruik was niet haalbaar door de werkbelasting van de docenten. De leerkrachten hebben globaal even meegekeken over de schouders van de leerlingen. Aan het eind van deze bijeenkomst hebben de leerlingen de opdracht gekregen om op school in de duo’s zelfstandig een prototype te ontwerpen en dit te programmeren.

In de periode april-mei hebben de leerlingenduo’s gewerkt aan het eigen ontwerp.
Het ontwerpen en maken van eigen ideeën voor een ruitenwisser model bleek moeilijk en was gebaat geweest bij wat meer begeleiding zowel voor het te bouwen model als de programmering daarvan meer begeleiding te organiseren. Door de onverwachte verandering in de samenstelling van het bs. Scharn team en het vmbo-team lukte het niet om de leerkrachten en docenten ook te professionaliseren in bouwen en programmeren met Lego WeDo. Daarnaast was er nog een technisch probleem met de servers van de school waardoor het zelfstandig programmeren met lego WeDo niet lukte.

Half april is er door 60 groep 8 leerlingen verdeeld over twee klassen nog een bezoek gebracht aan het vmbo Maastricht. In een demonstratie carrousel van vijf stations hebben leerlingen van TL2 natuurkundige en technische presentaties gegeven. Heel boeiend was te zien hoe de leerlingen van de TL2 in begin schuchter en onzeker presenteerden en gaande de presentaties deze steeds beter gingen uitvoeren. De basisschoolleerlingen werden verwonderd door de experimenten die de TL2 leerlingen lieten zien en stelden gemakkelijk vragen aan de presenterende leerling. De leerlingen wisten ook steeds beter de vragen te beantwoorden. Het idee was ook om wat informatie te geven over werking van sensoren maar dat bleek inhoudelijk nog te moeilijk voor de TL2 leerlingen.

 

Het project is afgerond begin juli. In de aula van de bs.Scharn hebben de duo’s hun prototype van een ruitenwisser voor de toekomst gepresenteerd. Een jury heeft vervolgens de meest geavanceerde en best uitgewerkte ideeën met een kleine aanmoedigingsprijs gehonoreerd.

[1] Het eerste projectjaar liep feitelijk van januari 2018 tot juli 2018 omdat de goedkeuring later kwam dan de start van de plannen.
[2] Dit projectjaar liep van augustus 2018 tot augustus 2019