Eindverslag

Om de docenten te trainen in het werken met formatieve evaluatie hebben we gekozen voor een combinatie van trainingen voor individuele docenten (kartrekkers), het team VMBO-T en trainingen voor docenten uit een ander team maar die wel lesgeven op het VMBO-T. De grootste uitdaging lag in het voorlichten van ouders en leerlingen. Het gericht werken naar cijfers werd (deels) losgelaten. Dit proces bleek niet alleen bij docenten taai maar met name bij ouders/verzorgers. Hieronder volgt een beschrijving van de pilot inclusief het proces. 

Aanleiding

Toetsing / evaluatie in het onderwijs kan grofweg op twee manieren gedaan worden. Formatief en summatief. Formatieve evaluatie is evaluatie die betrekking heeft op de voortgang van het leerproces van een student (evaluatie met een diagnostische functie c.q. feedback-functie). Summatieve evaluatie zijn afsluitende of tussentijdse vormen van beoordeling voor het vaststellen van behaalde competenties met enig extern of civiel effect.  Nationaal en internationaal is er vanuit docenten en vanuit de VO-raad een beweging gaande om meer formatief en minder summatief te evalueren. Deze beweging heeft in Nederland onder andere geresulteerd in het boek Toetsrevolutie, de Facebookpagina Leren zonder cijfers (reeds 2703 leden in NL), ervaringen in het werkveld en in een Leerlab van Leerling2020. Er is veel onderzoek gedaan naar formatieve evaluatie in het onderwijs en de effecten hiervan. Ook uit een recente review studie blijkt dat de oefening en begeleiding van docenten hierin belangrijk zijn voor een effectieve inzet van formatieve evaluatie. Ook binnen stichting SOML doen diverse scholen ervaring op met formatieve evaluatie. Onder het motto ‘begeleiden in plaats van evaluatie’ neemt Lyceum Schöndeln minder summatieve evaluaties af en voorzien ze de leerlingen meer structureel van feedforward en feedback door middel van formatieve elementen in lessen. In de teamdoelen van het team 2/3/4 VMBO-T is in 2016 geformuleerd dat de toegevoegde waarde van formatieve evaluatie onderzocht zal worden. Deze pilot is een direct gevolg van dat voornemen. Ook in de literatuur over gepersonaliseerd onderwijs heeft formatief evalueren een belangrijke rol omdat hierbij de feedback en het evaluatie tijdens het leerproces i.p.v. na het leerproces belangrijk is. 

Tezamen met de discussie over formatief of summatief evalueren is het aantal summatieve evaluaties reeds vele jaren tijdens leerlingbesprekingen punt van discussie. Mentoren klagen dat de (summatieve) druk op leerlingen toeneemt. Dit resulteert in verminderde motivatie, ervaren stress bij leerlingen en het maken van keuzes (afweging welke evaluatie belangrijker is en dan niet leren voor de minst belangrijke evaluatie. Het verschil tussen de diverse vakken is erg groot. Tijdens de leerlingbesprekingen van 

2 VMBO-T in februari 2017 bleek dan ook dat het vak met de meeste summatieve evaluaties maar liefst negen cijferresultaten had geproduceerd en het vak met de minste evaluaties twee cijferresultaten. Het gemiddelde op 2 VMBO-T was 68 evaluaties waarbij aangetekend moet worden dat er 1 vak nog niet gegeven wordt door periodisering. Aan het einde van het schooljaar zou dit dus tot ongeveer 136 evaluaties leiden. In 40 lesweken dus 3,4 summatieve evaluaties per week. Hierbij tel ik dus uitval, vrije dagen en toetsweken niet mee. Een leerling die naast zijn huiswerk voor ieder vak (op 2 VMBO-T 15 vakken in totaal) dus ook nog 3,4 summatieve evaluatie per week heeft, heeft het dus druk. De vraag is of we summatief evalueren om te evalueren en het leerproces te ondersteunen of summatief evalueren om cijfers te genereren. 

Vrijplaatsproject Formatieve evaluatie op het VMBO-T

Tijdens schooljaar 2017-2018 was er op 2 VMBO-T in de vorm van een pilot een beperking op het aantal summatieve evaluaties per vak. Onder summatieve evaluaties vallen dan iedere vorm van evaluatie waar een beoordeling aan vastzit die meetelt voor de bevordering naar het volgende leerjaar. Te denken valt dan aan schriftelijke evaluatie (proefwerk of overhoring) maar ook aan werkstukken en andere opdrachten die afgesloten worden met een beoordeling. Het is niet toegestaan meerdere summatieve evaluaties mee te laten tellen als 1 summatieve evaluatie. Deze ontwikkeling is doorgezet tijdens schooljaar 2018-2019 en vanaf schooljaar 2019-20 staand beleid.

Het aantal formatieve evaluaties per vak is vrij op voorwaarde dat feedback naar de leerling over het gemaakte werk en de gegeven antwoorden een belangrijk onderdeel van deze evaluatie is. 

Docenten krijgen informatie en begeleiding in het team 2/3/4 VMBO-T op het gebied van formatieve evaluatie (eventueel met behulp van ICT). Er zal scholing tijdens de teambijeenkomsten georganiseerd worden.

Het aantal summatieve evaluaties per vak per schooljaar staat op maximaal 6. Bij het moderne vreemdetalenonderwijs waar diverse onderdelen (schrijf-, lees-, spreek- en luistervaardigheid) beheerst moeten worden kan het aantal summatieve evaluatie afwijken. In deze pilot zal bij het moderne vreemdetalenonderwijs een maximum van totaal maximaal 10 summatieve evaluaties (per sectie vrij te verdelen over de verschillende onderdelen van de taal) zijn.

Magister (schooladministratiesysteem) is op 2 VMBO-T zo ingericht worden dat er niet meer summatieve evaluaties ingevoerd kunnen worden dan het afgesproken maximum.

Deze pilot is halverwege en aan het einde van het schooljaar geëvalueerd tijdens de leerlingbesprekingen en in de schoolleiding. Er is op die momenten ook terugkoppeling naar de MR geweest. 

LINK NAAR PRESENTATIE EVALUATIE FORMATIEVE EVALUATIE